اخیراً مجله تایم مقاله‌ای از ایان بریمر، استاد ژئوپلیتیک کاربردی دانشگاه کلمبیا با عنوان «مخاطرات مهم سال ۲۰۲۰»، مرتبط با کرونا منتشر کرده است. در ادامه این مقاله را می‌خوانید.
مقدمه
ویروس کرونا تنها زندگی روزمره ما را واژگون نکرده است؛ همان‌طور که می‌دانیم سیاست جهانی نیز از آن متأثر شده است. من در حال بررسی این نکته بودم که ویروس کرونا به معنای ژئوپلیتیک، ورای بحران فعلی که در آن قرار داریم، چیست؟ بر این اساس، مقاله مخاطرات نخست سال ۲۰۲۰ را که ژانویه منتشر کردیم، مرور و با توجه به تأثیر بالقوه‌ای که این ویروس بر روی هر یک خواهد گذاشت، آن را به‌روز کردم.
۱- تقلب! چه کسی ایالات‌متحده را اداره می‌کند؟
به ژانویه بازگردیم ، با توجه به‌احتمال سیاسی‌ترین روند استیضاح (رئیس‌جمهور) در تاریخ و اطمینان از مداخلات خارجی، نگران مشروعیت انتخابات آینده بودیم و نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری نیز آتش نظریه توطئه را شعله‌ورتر می‌کردند. مجموعه این عوامل سبب می‌شود تقریباً نیمی از مردم کشور احساس کنند که در صورت پیروزی کاندیدای برگزیده آنها، انتخابات از آنها «دزدیده» شده است.
این عوامل همچنان پابرجاست، و حالا ویروس کرونا روش تازه‌ای برای اتهام افکنی‌های متقابل گشوده است و این موضوع، نظرسنجی‌ها را پیچیده‌تر کرده است. دولت ایالات‌متحده هرگز سعی نکرده از طریق ایمیل یا روش الکترونیکی در سطح ملی رأی‌گیری کند. در این فضای سیاسی قطبی شده که کوچک‌ترین سکسکه‌ای هم خوراک اتهام‌زنی برای مردم را فراهم می‌کند، هر انتخاباتی با نتیجه‌ای غیر ازآنچه آنها می‌پسندند، اتهام زنی را در پی خواهد داشت. به‌این‌ترتیب، کرونا این خطر را افزایش می‌دهد.
۲- جدایی بزرگ
در ژانویه نشانه‌های جنگ فنی چین با ایالات‌متحده وجود داشت، چراکه چین پتانسیل آن را داشت، اما احتمال افزایش شکاف و بدتر شدن روابط میان آنها نیز وجود نداشت؛ زیرابه مناطق اقتصادی دیگر کشیده می‌شد. کرونا به این روند سرعت بخشیده است. با توجه به اینکه چین در معرض این بیماری قرارگرفته است، ناگزیر از سازمان‌دهی مجدد زنجیره نیروهای انسانی خود در بخش‌های خدماتی و تولیدی شده است.
هرچند این تحرکات در شرایط کنونی، موقت است اما هرچه بحران بهداشت جهانی ناشی از این بیماری طولانی‌تر شود، مشاغل بیشتری ناچار به بازسازی دائمی خود خواهند شد و این شکاف میان چین و ایالات‌متحده را عمیق‌تر خواهد کرد. به‌این‌ترتیب، کرونا این خطر را به‌طورجدی افزایش می‌دهد.
۳- چین و ایالات‌متحده آمریکا
به‌این‌ترتیب، ما چند ماه قبل، موضوع تشدید جنگ اقتصادی میان چین و آمریکا را مطرح کردیم. جنگ میان این دو ابرقدرت اقتصادی، جنگ گسترده نفوذ و ارزش‌ها، همراه با عنصر امنیت ملی را در پی خواهد داشت. ویروس کرونا به این فرایند در ایالات‌متحده سرعت بخشیده است. دونالد ترامپ و هم‌حزبی‌هایش با لفظ «ویروس ووهان» و «ویروس چینی» این جنگ لفظی را شروع کرده‌اند؛ درعین‌حال چین در حال پیشبرد فرضیه ساخت ویروس کرونا در آزمایشگاه‌های ارتش آمریکاست.
رهبران هر دو کشور به چگونگی بازنمایی نحوه واکنششان به ویروس کرونا، میان مخاطبان بین‌المللی و داخلی اهمیت می‌دهند. هرچند سرزنش یکدیگر نمی‌تواند در مهار بیماری به آنها کمک کند اما به آنها کمک می‌کند جریان‌های سیاسی را منحرف کنند؛ و این به معنای افزایش چالش میان چین و ایالات‌متحده است. به‌این‌ترتیب، کرونا این خطر را به‌طورجدی افزایش می‌دهد.
۴- شرکت‌های چندملیتی نجات‌دهنده نیستند
رابطه بخش خصوصی و عمومی به‌ندرت بدون اصطکاک بوده است، اما با افزایش مشکلات جهانی، دولت‌ها تلاش کردند تعامل را ادامه دهند. مردم برای حل بسیاری از معضلاتشان به دنبال کمک شرکت‌های چندملیتی بودند و جوامعی که این شرکت‌ها در آنها فعالیت می‌کردند، از این شرایط سود می‌بردند. پیش از ویروس کرونا ما پیش‌بینی می‌کردیم، سال ۲۰۲۰ شاهد افزایش مطالبه برای فعالیت شرکت‌های چندملیتی درزمینهٔ مسائل اجتماعی، ازجمله تغییرات آب‌وهوایی و مقابله با فقر باشیم؛ درحالی‌که آنها برای خشنودی سهامداران خود، در فضای آرام اقتصاد جهانی تلاش می‌کنند.
با توجه به نگرانی‌های ناشی از ویروس کرونا و زنجیره تأمین انسانی، کند شدن اقتصاد جهانی همچنان یک چالش بزرگ است؛ اما دولت‌ها علاوه بر مواجهه و پاسخگویی به این شرکت‌ها، چالش‌های دیگری نیز دارند. هرچند ویروس کرونا چالش‌هایی داشته اما فرصت‌هایی را برای شرکت‌های داروسازی و فناوری فراهم کرده است تا گامی برای بهبود زندگی مردم و بازگشت به زندگی عادی بردارند. بر این اساس، ویروس کرونا مخاطرات ناشی از این شرکت‌ها را افزایش یا کاهش نمی‌دهد.
۵- اصلاحات هند
ما در گزارش ماه ژانویه از چرخش نارندرا مودی، نخست وزیر هند به سوی ملی‌گرایی هندو غافل شدیم. جهت‌گیری سیاسی که می‌تواند آثار مهمی بر جامعه هند و پیشرفت اصلاحات اقتصادی این کشور داشته باشد. البته نگرانی‌هایی نیز بابت شیوع ویروس کرونا نیز در آنجا وجود دارد، چراکه هند نتوانسته به‌خوبی آن را مهار کند؛ ازاین‌رو هیچ تضمینی وجود ندارد که شرایط بهبود یابد.
مخصوصا آنکه تراکم جمعیتی این کشور سه برابر چین است و ظرفیت درمانی و سیاسی مشابه چین برای مهار بیماری وجود ندارد. اگر شیوع کرونا افزایش شکاف در (جامعه)هند را در پی داشته باشد، می‌تواند به تحولات بزرگ اجتماعی منجر شود و این خوب نیست. بنابراین، کرونا این مخاطره را افزایش خواهد داد.
۶- ژئوپلیتیک اروپا
پیش از شیوع کرونا در اروپا، اتحادیه اروپا در تلاش بود تحت رهبری جدید خود با رویکردی اطمینان‌بخش برای بهبود روابط خود با چین و ایالات‌متحده گام بردارد. این کار از طریق افزایش مقررات فناوری ، اجرای دقیق‌تر استفاده از قوانین و تعرفه‌های تجاری و حتی افزایش همکاری‌های نظامی در میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا انجام می‌گیرد. بدیهی است با رسیدن کرونا به اروپا، این مسیر تغییر کرده است؛ بروکسل به‌جای جنگ ایالات‌متحده و چین در حوزه ژئوپلیتیک، بر مقابله با کرونا در خانه تمرکز کرده است.
اگر موفق به انجام آن شود، به رویکرد پیشین با چین و ایالات‌متحده بازخواهد گشت؛ اگرنه اروپا با مشکلات بزرگ‌تری مواجه خواهد بود. مگر آنکه مجبور شود اقتصاد آسیب‌دیده بلوک اروپا را از طریق سیاست‌های پولی نجات دهد. درنتیجه، کرونا تأثیر چشمگیری بر کاهش یا افزایش این خطر ندارد.
۷- سیاست در برابر اقتصاد تغییرات اقلیمی
تغییرات اقلیمی از حاشیه به جریان اصلی سیاست تبدیل‌شده است. سال ۲۰۲۰ سالی است که جریان تغییرات اقلیمی باعث درگیری میان فعالان، دولت‌ها و مشاغل شده است. هرچند تغییرات اقلیمی همچنان مهم‌ترین تهدید فیزیکی است که زمین با آن مواجه است؛ بااین‌حال، با نزدیک شدن بحران ویروس کرونا، ضرورت برخورد با این موضوع جایگزین تغییرات اقلیمی شده است.
با توجه به تغییرات پیش‌آمده در سال ۲۰۲۰ این خبر خوبی است، اما این خبر بدی برای مقابله با تغییرات اقلیمی در حال حاضر است؛ چراکه در حال حاضر از جریان اصلی خارج‌شده است. به‌این‌ترتیب، ویروس کرونا این خطر را به‌طور موقت کاهش می‌دهد.
۸- هلال شیعی
ما در ژانویه هشدار دادیم سیاست غلط ایالات‌متحده در قبال کشورهای تحت رهبری شیعه در خاورمیانه (ایران ، عراق و سوریه) منطقه را به سمت بی‌ثباتی سوق می‌دهد. بااین‌حال، علیرغم جدال‌های لفظی دو کشور، نه ایالات‌متحده و نه ایران خواستار رویارویی نظامی (ترور سردار سلیمانی) نیستند.
در حال حاضر نیز، ایالات‌متحده و ایران مشغول مقابله با شیوع کرونا در داخل (کشور) هستند و کوچک‌ترین انگیزه‌ای برای برخورد نظامی با یکدیگر ندارند. درعین‌حال، شیوع کرونا در عراق و سوریه می‌تواند به دو کشور که در تلاش‌اند مهره‌های خود را در آنجا بچینند و تثبیت کنند، ضربه بزند. در وهله اول، سیاست ایالات‌متحده کمکی به آنها نمی‌کند. به‌این‌ترتیب، هرچند کرونا خطر سیاست‌های ایالات‌متحده در قبال ایران را کاهش می‌دهد اما خطر آن در عراق و سوریه افزایش می‌یابد.
۹- نارضایتی در آمریکای لاتین
آمریکای لاتین، پیش از بروز کرونا نیز در بحران سیاسی به سر می‌برد. طبقه متوسط نوظهور (در این کشورها) خواهان بهبود خدمات عمومی و کاهش فساد رهبران است. تا زمان نگارش این متن، آمریکای لاتین همچون اروپا و آسیا با بحران کرونا مواجه نشده بود اما ممکن است این تنها یک موضوع زمانی (کوتاه‌مدت) باشد.
همراه با سقوط اخیر قیمت جهانی نفت، در پی تصمیم روسیه و عربستان در جنگ قیمت نفت، رهبران کشورهای تولیدکننده نفت مانند برزیل، کلمبیا، اکوادور و مکزیک باید خود را برای هفته‌های دشوار پیش رو آماده کنند. سیستم بهداشتی و زیرساخت‌های اساسی دیگر کشورهای آمریکای لاتین نیز پیش‌تر تجربه‌ای را که طی هفته‌ها و ماه‌های آینده با آن موجه خواهند شد، نداشته است. این در حالی است که از پیش جمعیت حاشیه‌نشین داشته‌اند. درنتیجه کرونا به‌طورجدی این خطر را افزایش داده است.
۱۰- ترکیه
ترکیه نیز مانند آمریکای لاتین مواجهه جدی با کرونا نداشته است، اما هیچ ضمانتی درباره تداوم آن وجود ندارد؛ چراکه رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه در مواجهه با افزایش فشارهای سیاسی و اقتصادی، سابقه درخوری ندارد. ناکارآمدی‌های حزب حاکم، رکود اقتصادی، هزینه ماجراجویی‌های نظامی ترکیه در سوریه که روابط آن با روسیه و اتحادیه اروپا را متأثر کرده، فشارها را تشدید کرده است.
حالا فشار ناشی از شیوع کرونا نیز به آنها افزوده‌شده است؛ ازاین‌رو ممکن است اردوغان برخورد ضربتی و غیرقابل‌پیش‌بینی از خود بروز دهد. زیرا او برای حفظ قدرت و محبوبیت خود تلاش می‌کند. درنتیجه، کرونا این خطر را افزایش می‌دهد.
