بررسی روند ۸ ساله نشان می‌دهد که رتبه جهانی ایران در «شاخص نوآوری» بهبود قابل توجهی داشته است. با این حال برای رسیدن به نقطه مطلوب باید در برخی از حوزه‌ها، به ویژه از نظر فراهم کردن بسترهای اجتماعی و فرهنگی تلاش‌های بیشتری صورت گیرد.
نوآوری ضرورتی انکارناپذیر در رشد و توسعه پایدار یک جامعه است. این اهمیت از آنجا ناشی می‌شود که جهان، به ویژه از بعد تکنولوژی پیوسته در حال تغییر است و پایداری اقتصاد و توان رقابت کشورهای مختلف در عرصه بین‌الملل به قدرت انطباق آنها با این تغییرات وابسته است. هر نظام و یا سیستمی، از جمله نظام‌های اقتصادی باید بتوانند پیوسته و متناسب با تغییرات بیرونی و درونی خود را به روز کنند.
طبق دیدگاه‌های نظری اگر سیستمی نتواند خود را با تغییرات درونی و بیرونی تطبیق دهد در نتیجه فشارهای وارده از بین می‌رود و درواقع دچار فروپاشی می‌شود.
به همین خاطر سیستم‌هایی اقتصادی برای جلوگیری از فروپاشی در ابعاد مختلفی دست به نوآوری می‌زنند. برای مثال نیروی کار متخصص‌تری را استخدام می‌کنند، ماشین‌آلات نوین را جایگزین می‌کنند. بازارهای جدید را کشف می‌کنند، تنوع محصولات را افزایش می‌دهند و کارهایی از این قبیل.
هیچ اقتصادی نمی‌تواند درهای خود را به روی جهان ببندد. از این رو خود نوآوری نیز به عرصه رقابت تبدیل می‌شود. یعنی کشورهای مختلف نه تنها کوشش می‌کنند از طریق نوآوری توان رقابت اقتصادی خود را بالا ببرند، بلکه سعی دارند تا در موضوعات مختلف بیش از سایرین نوآوری داشته باشند.
به همین خاطر در چند سال اخیر دانشگاه کرنل و مؤسسه «اینسید» و موسسه «واپیو» به طور سالیانه حدود ۱۳۰ الی ۱۴۰ کشور را از نظر شاخص‌های نوآوری رتبه‌بندی می‌کنند.
منبع گردآوری داده‌ها و اطلاعات عموماً بانک جهانی، اقتصاد، ویکی‌پدیا، گزارش یونسکو و گزارش اقتصاد خلاق کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد است که طی آن ۸۱ مؤلفه در ۷ گروه یا بخش اصلی ارزیابی می‌شود. این هفت مؤلفه و زیربخش‌های آن در جدول زیر آمده است.
چند نکته در مورد این شاخص قابل توجه است. نخست اینکه محیط از اهمیت زیادی برخوردار است. محیط سیاسی، محیط کسب و کار و غیره باید برای نوآوری مهیا باشد. نمی‌توان درکشوری که از نظر سیاسی ثبات و امنیت ندارد انتظار نوآوری و یا انتظار اقتصادی قوی و رقابتی داشت.
هرگونه فعالیت اقتصادی و نوآورانه در یک محیط و بستر مناسب و مهیا رخ می‌دهد. بدون شک موضوع سرمایه اجتماعی و اعتمادی که در یک جامعه جاری و ساری است نیز از فاکتورهای مهم در شکل‌گیری یک محیط مناسب و خوب برای فعالیت‌های اقتصادی است.
هم در محیط سیاسی-اجتماعی و هم در محیط کسب و کار اعتماد عاملی است که پیوندهای اقتصادی را محکم‌تر، بادوام‌تر و آسان‌تر می‌کند و بدون آن بسیار یاز زیرشاخص‌های مطرح در جدوب زیر همچون سرمایه‌گذاری و غیره محقق نخواهد شد و اگر هم محقق شود ناقص خواهد بود.
بنابراین، می‌توان گفت که اگر محیط فراهم باشد گام‌های دیگر را می‌شود برداشت. بدون آموزش، تحصیلات و به ویژه تحقیق و توسعه، حتی اگر محیط هم فراهم باشد تلاش‌ها راه به جایی نخواهد برد. درواقع آموزش و تحقیق و توسعه در کنار محیط مناسب دو شرط اصلی نوآوری است. بقیه شاخص‌هایی که در جدول زیر نشان داده شده است بر مبنای این دو قابل تحقق است.
معیارهای سنجش شاخص نوآوری
| گروه | زیر گروه اول | زیرگروه دوم | زیرگروه۳ |
|---|---|---|---|
| نهادی | محیط سیاسی | محیط تنظیم گر | محیط کسب و کار |
| سرمایه انسانی و تحقیقات | تحصیلات | تحصیلات عالی | تحقیق و توسعه |
| زیرساخت‌ها | فناوری اطلاعات و ارتباطات | زیرساخت‌های عمومی | پایداری زیست‌محیطی |
| پیچیدگی بازار | اعتبار | سرمایه‌گذاری | تجارت و رقابت |
| پیچیدگی کسب و کار | کارگران با دانش | پیوندهای نوآوری | جذب دانش |
| خروجی‌های دانشی و فناورانه | ساخت دانش | تأثیر دانش | انتشار دانش |
| خروجی‌های خلاقانه | دارایی‌های نامشهود | کالاها و خدمات خلاقانه | خلاقیت‌های آنلاین |
شاخص جهانی نوآوری برای پایش و اریابی فضای نوآوری و خروجی‌های خلاق کشورها طراحی شده است. منطق این نظام بر این امر استوار است که نوآوری محرک اصلی رشد اقتصادی و رفاه در جوامع است.
تلاش برای بهبود وضعیت کشور در این شاخص به معنای کوشش برای بهبود رشد و توسعه اقتصادی و رفاه جامعه است. به همین خاطر باید بخش‌های مختلف اقتصاد کشور، از خدمات و کشاورزی تا صنعت، پیوسته از طرق مختلف توان انطباق‌پذیری خود را با تغییرات افزایش دهند.
خلاقیت و نوآوری در فنون، روش‌ها، محصولات، بازارها و غیره راه ارتقای جایگاه جهانی ایران در این شاخص و همچنین راه تحقق توسعه اقتصادی و اجتماعی پایدار است.
در جدول زیر رتبه ایران برای سال‌های مختلف، از ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۹ آمده است. روند ۸ ساله نشان از بهبود قابل توجه جایگاه کشور از نظر این شاخص دارد. رتبه ایران از ۱۰۴ در سال ۲۰۱۲ به ۶۱ در سال ۲۰۱۹ رسیده است که از سعودس ۴۳ پله‌ای خبر می‌دهد. بیشترین پیشرفت را در سال ۲۰۱۵ داشته‌ایم که نسبت به سال قبل از آن ۱۴ پله سعود کرده‌ایم.
نکته مهم‌تر اینکه روند چندساله افزایشی و همواره در جهت بهبود بوده است. این خیلی مهم است که شاهد نوسان و یا رفت و برگشت از نظر رتبه جهانی نیستیم. اینگونه نیست که چند سال وضعیت کشور رو به بهبود بوده و بعد بدتر شده باشد. هرسال نسبت به سال‌های قبل، شاخص نوآوری در ایران بهتر بوده است. با این حال، شواهد از آن حکایت دارد که هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی وجود دارد.
رتبه ایران در شاخص نوآوری از ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۹
| سال | ۲۰۱۲ | ۲۰۱۳ | ۲۰۱۴ | ۲۰۱۵ | ۲۰۱۶ | ۲۰۱۷ | ۲۰۱۸ | ۲۰۱۹ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| تعداد کشور | ۱۴۳ | ۱۴۳ | ۱۴۳ | ۱۴۱ | ۱۲۸ | ۱۲۷ | …. | …. |
| رتبه | ۱۰۴ | ۱۱۳ | ۱۲۰ | ۱۰۶ | ۷۸ | ۷۵ | ۶۵ | ۶۱ |
منبع : ایرنا
