انتخاب رئیس‌جمهوری آمریکا در فرایندی پیچیده و طولانی صورت می‌گیرد. کارشناسان تاثیر غیرمستقیم رای مردم، ممانعت از رای‌دادن برخی شهروندان در کنار هزینه‌های سرسام‌آور انتخابات را از نکات منفی این فرایند می دانند.
انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا آبان‌ماه سال آتی برگزار می‌شود و بسیاری منتظرند تا ببینند آیا «دونالد ترامپ» بار دیگر با غلبه بر رقبای دموکرات به کاخ سفید راه خواهد یافت یا نه. چهار سال پیش ترامپ توانست به‌خاطر ویژگی‌های «سیستم الکترال» و به رغم آرای کمتر نسبت به «هیلاری کلینتون» به ریاست‌جمهوری برسد.
سیستم انتخاباتی در ایالات‌متحده یکی از منحصر بفرد ترین ساختارهای انتخاباتی هم در زمینه گزینش اعضای کنگره و هم ریاست جمهوری است. آمریکا را به عنوان یک ساختار حکومتی ریاستی می‌شناسند که در آن اختیارات ویژه و کاملی به رئیس‌جمهوری داده است اما دو مجلس سنا (خواص) و نمایندگان (عوام) دارای ظرفیت‌های قانونی هستند که می‌توانند در بسیاری از حوزه‌ها مانع از استبداد رئیسجمهور شوند.
در این گزارش به فرایند انتخاب رئیس جمهوری آمریکا پرداخته می‌شود. از نظر کشورها و افکارعمومی جهان بررسی فرایند انتخاباتی در آمریکا نه به خاطر ساختار استثنائی آن بلکه به این علت اهمیت دارد که واشنگتن برای بیش از ۷۰ سال ابرقدرت جهان بوده است و در سه دهه اخیر نیز در راس سیستم سلسله مراتبی قرار داشته است. به عبارت دیگر رئیس جمهوری که در کاخ سفید سکان امور ایالات متحده را در دست می‌گیرد که بازیگری اثرگذار در عرصه جهانی است.
وی اختیار بزرگترین زرادخانه تسلیحاتی و پرهزینه‌ترین ارتش جهان را در دست دارد. ضمن اینکه این کشور در بسیاری از سازمان‌های بین المللی نقش اصلی و تعین‌کننده‌ای دارد. مهمتر از همه آنکه تا حدود یک دهه قبل حدود ۹۰ درصد معاملات تجاری و روابط اقتصادی میان کشورهای جهان بر پایه دلار به عنوان مهمترین ارز بین المللی برقرار بود. اگرچه در سالیان اخیر با ظهور برخی قدرت‌های نوظهور اقتصادی و سیاسی، پول‌های ملی پرقدرتی در معاملات بین کشورها مطرح شده‌اند اما کماکان دلار مهمترین ارز بین المللی محسوب می‌شود و چاپ و ارائه دلار به بازار نیز به صورت غیرمستقیم در اختیار کاخ سفید و رئیس جمهوری ایالات متحده قرار دارد.
فرایندی خاص و قدیمی
ساختار خاص انتخاب رئیس جمهوری آمریکا تقریبا برای بیشتر از دوقرن با تغییرات اندکی به اجرا در آمده است. شکل انتخابات ریاست جمهوری آمریکا تقریبا ادامه همان فرایندی است که از انتخابات سال ۱۷۸۹ آغاز و «جورج واشنگتن» به‌عنوان اولین رئیس جمهوری این کشور انتخاب شد. در عمل سیستم انتخاباتی فعلی آمریکا مصوب قانون اساسی فدرال سال ۱۸۷۸ است که دارای حدود سی اصلاحیه می‌باشد. جالب اینجا است که تفاوت قوانین انتخاباتی در سطوح ملی و محلی تا حد زیادی نظام حزبی را تابع قوانین حاکم در هر یک از پنجاه ایالت کرده و همین امر موجب پیچیدگی بیشتر این ساختار شده است.
مهمترین موضوع در این فرایند آن است که ساختار سیاسی آمریکا عرصه‌ای با بازیگری دوحزب دموکرات و جمهوریخواه است و در حدود ۱۵۰ سال اخیر همه روسای جمهوری این کشور از اعضای دو حزب فوق انتخاب شده اند و دیگر احزاب توان سیاسی، اجتماعی و مالی لازم برای ورود قابل توجه به انتخابات و تشکیل ضلع سوم در آن را نداشته‌اند. جمهوریخواهان و دموکرات‌ها از دهە ۱۸۶۰ میلادی برنده نهایی سیاست‌های انتخاباتی این کشور بوده‌اند.
نکته بارز در انتخاب رئیس جمهوری آمریکا آن است که شهروندان واجد شرایط رای‌دهی در ایالات متحده نقش مستقیمی را در انتخاب قدرتمندترین فرد این کشور ندارند و رای‌های این افراد در هر ایالت به تقسیم کارت‌های «الکترال» (یا کالج انتخاباتی) همان ایالت منجر می‌شود. در نهایت نامزدی که بتواند با پیروزی در ایالت‌های مختلف آمریکا بیشترین رای الکترال را کسب کند به عنوان فرد پیروز وارد کاخ سفید می‌شود. در این چارچوب ممکن است فردی در انتخابات بیشترین آرای مردمی را کسب کند اما رای‌های ایالتی الکترال وی از رقیب کمتر باشد و در نهایت بازنده انتخابات شود.
به خاطر سیستم فدرالی حاکم بر ایالات‌متحده، با در نظر گرفتن اینکه باید مردم و ایالت‌ها ستون‌های دوگانه انتخاب رئیسجمهور باشند سیستم کالج انتخاباتی به‌عنوان روش انتخاباتی تعیین شده است.
در سیستم انتخاباتی پیچیده و نیمه‌مستقیم ریاست جمهوری آمریکا دو سطح وجود دارد؛ در سطح اول مردم آمریکا هر چهار سال یک بار در ماه نوامبر پای صندوق‌های رأی می‌روند و ۵۳۸ رای کالج الکترال (انتخاب کننده) را انتخاب می‌کنند و سپس در دسامبر همان سال انتخاب‌کنندگان، رئیس جمهوری ایالات‌متحده آمریکا را گزینش می‌کنند. رسم بر این است که انتخابات ریاست جمهوری در اولین سه‌شنبە بعد از اولین دوشنبە ماه نوامبر برگزار شود.
نسبت انتخابات آمریکا و دموکراسی
آغاز ثبت نام یک نامزد در قالب یک تشکل یا حزب از سطح یک شهر و با تایید تعداد مشخصی از معتمدان شوراهای شهر آغاز می‌شود که در مراحل بعد جمع آوری تعداد مشخصی امضا از سوی شهروندان بالای ۱۸ سال و تکرار این فرایند در همه ایالت‌ها ضروری است. اهمیت این موضوع لزوم جلب نظر همه ساختارهای سیاسی حاکم بر ۵۰ ایالت است ضمن اینکه باید میزان هزینه‌ها و منابع مالی هر نامزد در فرایند انتخاباتی به صورت رسمی و شفاف بیان شود.
بسیاری از ناظران و حتی شهروندان آمریکایی شیوه ریاست جمهوری در ایالات متحده را به ساختار ‹‹ریاست جمهوری مطلقه›› نزدیک می دانند زیرا تمامی اختیارات قوه مجریه به طورکامل در شخص رئیس جمهوری متمرکز شده است.
رئیس جمهوری این کشور باید حداقل ۳۵ سال داشته و حتما متولد خاک ایالات متحده باشد. وی باید حداقل از سابقه ۱۴ سال اقامت متوالی در این کشور برخوردار باشد.
انتخابات ریاست جمهوری آمریکا هر چهار سال یکبار و در تاریخی مشخص صورت می‌گیرد؛ جالب اینجا است به هیچ عنوان قابل تجدید در میانه‌های این دوره چهارساله نیست. اگر رئیس جمهوری به هر دلیل بیماری، استیضاح یا ترور و غیره قادر به ادامه فعالیت نشد معاون وی تا پایان دوره این مسئولیت را برعهده می‌گیرد.
فرایند انتخاب رئیس جمهوری آمریکا تقریبا از دو سال قبل از انتخابات آغاز می‌شود. نامزدها در درون هر دو حزب و در همه ایالت‌ها ابتدا به رقابت می‌پردازند و سپس در تابستان همان سالی که قرار است انتخابات برگزار شود کنوانسیون‌های ملی احزاب (دموکرات و جمهوریخواه) با توجه به تعداد رای‌های نمایندگان یا موکلان انتخاباتی ( delegates) که هر نامزد کسب می‌کند، فرد مورد نظر حزب را وارد عرصه رقابت‌ها می‌کنند.
شرط برنده شدن در این انتخابات داخلی حزب هم کسب تعداد لازم موکل (دلیگیت) است که برای حزب دموکرات ۲۳۸۳ دلیگت (از مجموع ۴۷۶۵ نماینده ایالتی) و برای جمهوریخواهان ۱۲۳۷ نماینده (از مجموع ۲۴۷۲ نماینده ایالتی) است.
تا روز انتخابات نامزدها فعالیت فشرده تبلیغاتی را انجام می‌دهند که چندمیلیارد دلار برای هر دو حزب و نامزدها هزینه در بردارد.
رئیس جمهوری آمریکا در نهایت از سوی یک کالج انتخاباتی یا الکترال برگزیده می‌شود. شهروندان در هر ایالت در واقع به صورت غیرمستقیم ترکیب این هیات انتخاباتی را مشخص می‌کنند. هر ایالت تعداد مشخصی رای الکترال دارد که تعداد آن برابر با تعداد رای آن ایالت در کنگره (سنا و مجلس نمایندگان) است. در حقیقت شهروندان در هر ایالت با رای دادن به لیست الکترال‌هایی که از سوی حزب مورد علاقه آن‌ها معرفی شده‌اند، این امکان را به این افراد می‌دهد تا رئیس جمهور را از طرف آن‌ها انتخاب کنند.
تعداد اعضای کنگره ۵۳۵ نفر است که البته سه رای الکترال پایتخت هم به آن اضافه می‌شود. در نهایت ۵۳۸ نماینده انتخاباتی به عنوان نماینده ۵۰ ایالت رئیس جمهوری را انتخاب می‌کنند. به عنوان مثال ایالت کالیفرنیا ۵۳ عضو در مجلس نمایندگان و ۲ سناتور در مجلس سنا دارد. این ایالت با ۵۵ نماینده یا کارت الکترال بیشترین تعداد آرای انتخاباتی را دارد.
هر نامزدی که بتواند در مجموع زودتر ۲۷۰ رای الکترال را کسب کند فرد پیروز خواهد بود. اگر سرنوشت ریاست جمهوری از طریق رای الکترال مشخص نشود و هر یک از دو نامزد ۲۶۹ رای را کسب کنند، کنگره مسئولیت انتخاب را بر عهده می‌گیرد. ابتدا اعضای ۵۰ ایالت در مجلس نمایندگان تصمیم می‌گیرند و اگر آن‌ها قادر به انجام این کار نشدند، تصمیم‌گیری نهایی به مجلس سنا سپرده می‌شود.
برخی نکات زیر در فرایند انتخابات ایالات متحده برجسته است:
-برخی تحلیلگران انتخابات در آمریکا را انتخاباتی دموکراتیک می دانند که جنبه‌های غیردموکراتیک زیادی در آن دیده می‌شود.
-ناتوانی در تامین هزینه‌ها یا امضای تعداد مشخصی از حامیان مانع شرکت در این رقابت حتی در سطح پایین حزبی می‌شود.
-حدود یک چهارم واجدین شرایط به دلایل گوناگون نژادی و اجتماعی قادر به رای دادن نیستند. زندانیان و افراد حاضر در خارج از خاک آمریکا نیز نمی‌توانند در انتخابات شرکت کنند.
-تاکنون در پنج انتخابات فرد پیروز نتوانست رای الکترال مورد نیاز را کسب کند که دو مورد آن در قرن ۲۱ رخ داد. در سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۱۶ نامزدی که بیشترین آرای شهروندان کل آمریکا را کسب کرده بود نتوانست ریاست جمهوری آمریکا را به دست بیاورد زیرا رقبا یعنی «جورج بوش» و «دونالد ترامپ» رای‌های الکترال ایالتی بیشتری را کسب کرده بودند.
– هر ایالت با توجه به جمعیت آن، تعداد مشخصی از کارت‌های الکترال را دارد و یک نامزد تنها با برتری چند رای نسبت به رقیب همه این کارت‌ها را در حساب خود ذخیره می‌کند. برخی تحلیگران الکترال‌ها را نخبگان سیاسی می‌دانند که بهتر از عوام برای کشورشان تصمیم می‌گیرند اما بیشتر آمریکایی‌ها معتقدند کسی که بیشترین آرا و حمایت مردمی را دریافت می‌کند، باید رئیس جمهور شود.
گفته می‌شود علت طراحی رای‌های الکترال، حفاظت از حقوق ایالت‌های دارای سابقه برده‌داری و نیز ایالت‌های کوچک‌تر آمریکا بوده است. در دوره‌های اخیر تلاش‌ها برای لغو یا اصلاح این ساختار موفق نبوده است.
منبع : ایرنا
