زیست‌بوم نوآوری ایران؛ از تامین نیاز داخل تا صادرات کیت‌های تشخیصی

بیش از سه ماه از آشنایی ما و دنیا با ویروسی به نام کووید ۱۹می گذرد، ویروسی که به یکباره دنیاگیر شد و تاکنون افراد بسیاری را مبتلا کرده و جان بسیاری را نیز در دنیا گرفته است.

نیمه اول اسفند ماه (۱۴ اسفند ۹۸) بود که شیوع کرونا در ایران رسما اعلام شد و به واسطه آن بسیاری از مراکز آموزشی، اقامتی، تفریحی، گردشگری، خدماتی و غیره برای جلوگیری از شیوع این بیماری در کشور تعطیل شدند.

با گسترش به یکباره این ویروس در کشور و کمبود امکانات اولیه از قبیل تست های تشخیصی،  ماسک و دستکش و مواد ضدعفونی کننده کافی برای مقابله با این بیماری، این بار نیز جامعه علمی و صنعتی کشور در کنار کمک های بین المللی صحنه را خالی نکردند و تمام توان خود را برای رفع نیاز کشور بکار بستند.

در این بین، زیست بوم نوآوری که در چند سال گذشته به همت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در کشور شکل گرفته بود و شاهد رشد روزافزون آن بودیم، در این برهه از زمان به خوبی توان خود را نشان داد؛ به طوری که آمادگی زیرساختی ایجادشده شرکت های دانش بنیان در این مقطع که همه دنیا در غافلگیری با کمبود امکانات در پی شیوع این ویروس بودند، کشور را توانست با تکیه به توان داخلی متخصصان دانش بنیان و توان علمی محققان خود همچون کوه استوار نگه دارد.

در ابتدای شیوع این ویروس کشور ما نیز همانند سایر کشورها با کمبود تست های تشخیصی، ماسک، دستکش و موادضدعفونی کننده روبرو بود اما چندی نگذشت که جامعه علمی و شرکت های دانش بنیان و نهادهای مردمی با فراخوان ها و حمایت های مالی که از سوی دستگاه های مرتبط ارایه شد همه پای کار آمدند؛ به طوری که توانستیم با استفاده از ظرفیت دانشی موجود در این شرکت ها، علاوه بر افزایش تولید ماسک و مواد ضدعفونی کننده مورد نیاز کشور برای مقابله با این بیماری، تست های تشخیصی این ویروس را نیز طراحی و تولید کنیم.

ساخت و تولید کیت سرولوژی تشخیص کرونا در ایران 

آخرین روزهای اسفندماه سال ۹۸ مصطفی قانعی رییس کمیته علمی ستاد مقابله با ویروس کرونا و دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی در نشستی با حضور سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رییس جمهوری، خبر از موفقیت شرکت‌های دانش بنیان برای ساخت کیت تشخیصی بیماری کرونا داد و گفت که فروردین ماه وارد بازار می‌شود.

در هفتم فروردین ماه سال جهش تولید، ساخت و تولید کیت تشخیص مولکولی ویروس کرونا توسط شرکت دانش بنیان و دانشمندان جوان ایرانی شرکت پیشتاز طب زمان انجام شد.

این دستاورد در روزهای اول سال توسط یکی از ۶ شرکت دانش بنیانی صورت گرفت که در حال حاضر کیت های تشخیصی مورد نیاز کشور را تامین می کنند.

در روز ۲۳ فروردین ماه بود که نخستین خط تولید کیت سرولوژی کرونا در کشور با حضور معاون علمی و فناوری رییس جمهوری در شرکت دانش بنیان پیشتاز طب زمان در شهرک بهارستان کرج راه اندازی شد، این کیت در کنار کیت تشخیصی مولکولی ویروس کرونا به تشخیص مبتلایان به این ویروس در کشور تاکنون کمک کرده است.

وحید یونسی مدیر کسب و کار شرکت پیشتاز طب زمان در حاشیه رونمایی از خط تولید این کیت به خبرنگار ایرنا گفت: پروژه کیت های سرولوژی کرونا با هدف تشخیص اینکه آیا سیستم ایمنی بدن افراد جامعه نسبت به این بیماری پاسخ داده یا خیر به تولید رسیده است. این محصول به لحاظ کاربردی در کنار کیت های تشخیصی است و موازی با کیت های تشخیصی کرونا مورد استفاده قرار می گیرد.

تست ۹۶ نفر در ۷۵ دقیقه 

وی اظهار داشت: این کیت ها با بررسی جوامع و مشاغل مختلف در سیاستگذاری های مقابله ای با کرونا استفاده می شوند؛ به عبارت دیگر این کیت ها به پزشکان و سیاستگذاران نظام سلامت کمک می کند تا موضوع فاصله گذاری هوشمند در شهرها و مشاغل مختلف را به خوبی اجرا کنند. با کمک این کیت ها ۹۶ نفر در ۷۵ دقیقه تست می شوند و در نوع خود در دنیا بی نظیر هستند.

بعد از راه اندازی خط تولید کیت سرولوژی در کشور، زمانی نگذشت که این شرکت علاوه بر تامین نیاز داخل، اعلام آمادگی برای صادرات این کیت ها به خارج کرد. در این حین نیاز به دریافت مجوز برای صادرات از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بود.

صادرات کیت‌های سرولوژی 

هفدهم اردیبهشت ماه خبر ارسال نخستین محموله دانش بنیان کیت‌های تشخیصی سرولوژی کویید- ۱۹ شامل ۴۰ هزار تست به کشور آلمان از فرودگاه امام خمینی (ره) در رسانه های داخلی منتشر شد، این خبر نشان از حضور تست های ایرانی در بازارهای اروپایی داشت. این بار نیز ایران توانست به رغم همه محدودیت ها همگام و حتی جلوتر از برخی کشورها قدم بردارد.

یاشا فرخ زاد مدیر بازرگانی شرکت دانش بنیان پیشتاز طب در گفت وگو با خبرنگار دانشگاه و آموزش ایرنا در خصوص صادرات این محصول دانش بنیان اظهار داشت: در یک ماه گذشته با توجه به شیوع ویروس کرونا در کشور و نیاز به کیت های تشخیصی آن با تلاش دانشمندان جوان این شرکت توانستیم با سرعت کیت های سرولوژی کووید ۱۹ را با بالاترین کیفیت تولید و مجوزهای لازم را از انستیتو پاستور ایران و اداره کل تجهیزات پزشکی دریافت کنیم.

وی خاطرنشان کرد: توانایی این شرکت دانش بنیان تولید یک میلیون تست در روز است و کاملا قابلیت تامین نیاز کشور را داریم. در حال حاضر بیش از ۴۰ کشور تقاضای دریافت محصولات مرتبط با کرونا را اعلام کردند که با توجه به بیش از ۲۰ کشوری که نمایندگان این شرکت حضور دارند، جمعا بیش از ۶۰ کشور در حال حاضر برای این محصول تقاضا داده اند.

مدیر بازرگانی شرکت دانش بنیان پیشتاز طب یادآور شد: کشورهایی مثل آلمان، ترکیه، لهستان و چند کشور در آمریکای جنوبی و کشورهای مستقل مشترک المنافع – سی آی اس (CIS) درخواست کننده این کیت ها هستند.

فرخ زاد با یادآوری این که میزان نیاز کشور به این کیت ها بر اساس سیاست های داخلی مشخص می شود و این سیاست ها تعیین می کنند که چقدر خرید باید داشته باشند، افزود: ما آمادگی تامین نیاز داخلی را داریم و مازاد نیاز را برای صادرات آماده می کنیم.

قانعی رییس کمیته علمی ستاد مدیریت و مقابله با کرونا نیز چندی پیش در خصوص صادرات کیت های تشخیصی به خارج از کشور با اشاره به اینکه دو نوع کیت تشخیص برای شناسایی ویروس کرونا وجود دارد، توضیح داد: در حال حاضر کیت مولکولی تشخیص کرونا (پی سی آر) برای تشخیص ابتلای فرد به بیماری ویروس کرونا (کووید ۱۹) و کیت تشخیصی اِلایزا (تشخیص آنتی بادی یا پادتن) بیشتر برای کارهای تحقیقاتی در کشور استفاده می شود.

وی بیان کرد: در حال حاضر تولید کیت مولکولی تشخیص کرونا به اندازه نیاز کشور نیست و هر آنچه توسط شرکت ها تولید شود، در داخل مصرف می شود و حتی با تامین کامل نیاز کشور در این زمینه فاصله داریم؛ بنابراین اجازه صادرات برای این نوع کیت داده نشده است.

قانعی افزود: آنچه معاون علمی و فناوری رییس جمهوری مبنی بر آمادگی صادرات کیت تشخیصی کرونا و درخواست کشورها برای کیت ایرانی اعلام کرد، مربوط به کیت الایزا (کیت تشخیص آنتی بادی) است، این کیت برای تشخیص کووید ۱۹ بیماران مبتلا نیست بلکه برای پیگیری و سابقه ابتلای افراد به این ویروس مورد استفاده قرار می گیرد؛ به این صورت که با این کیت می توان متوجه شد آیا فرد بیمار است یا در دو هفته ای که بروز علایم شدید بیماری زمان می برد، فرد علایمی نشان نداده و خوب شده است، یعنی کیت تشخیص آنتی بادی نشان می دهد که آیا فرد بیماری را گرفته است یا نه و بیشتر این کیت به کارهای تحقیقاتی کمک می کند.

وی ادامه داد: کیت تشخیص آنتی بادی جزو پروتکل تشخیصی کشور است و برای کارهای بالینی – تحقیقاتی استفاده می شود. در حال حاضر شرکت دانش بنیان تولیدکننده کیت های اِلایزا در کشور اعلام کرده است که روزانه قادر به تولید یک میلیون از این نوع کیت است. نیاز کشور تنها یک میلیون کیت اعلام شده است و بقیه امکان صادرات دارند.

قانعی با اشاره به اینکه مجوز صادرات این کیت و استاندارد آن نیز توسط اداره کل تجهیزات پزشکی سازمان غذا و دارو به زبان انگلیسی صادر شده است، افزود: تولید کیت اِلایزا از نظر علمی پیچیده نیست و احتمالا تا ۶ ماه یا یک سال آینده در کشورهای دارای این فناوری تولید خواهد شد اما سرعت تولید تنها دو ماه پس از شیوع کرونا و همچنین گرفتن تأییدیه استاندارد و مجوز صادرات تنها در کشور ما صورت گرفته است.

وی گفت: زیرساخت های شرکت های دانش بنیان در کشور ما به گونه ای است که می توانند در زمان اندکی پس از هر بحران تولیدات پزشکی مانند کیت اِلایزا را نه تنها تولید بلکه به تأیید استاندارد نیز برسانند و حتی بیش از نیاز کشور تولید کنند و امکان صادرات داشته باشند. در دیگر کشورها، این فرآیند زمانبر است یا در برخی امکان تولید آن وجود ندارد.

قانعی در خصوص تولید کیت تشخیصی مولکولی در کشور یادآور شد: در حال حاضر ما در کشور به کیت های تشخیصی مولکولی فوق العاده نیاز داریم، با توجه به همه گیر شدن این ویروس در دنیا، هیچ کشوری نیست که به ما این کیت های تشخیصی را بدهد، به هر حال نیاز کشور توسط ۶ شرکت در حال تامین است و فعلا این شرکت ها در سطح ۱۰۰ هزار کیت در هفته تولید دارند و به هیات امنای ارزی تحویل می دهند.

خوشبختانه با توجه به زیرساخت های زیست بوم نوآوری و فناوری در کشور شرکت های دانش بنیان این توانایی را کسب کرده اند که علاوه بر نیاز کشور به کیت های تشخیصی بتوانند بخشی از نیاز سایر کشورها را نیز تامین کنند، روز ۲۴ اردیبهشت ماه سید روح الله لطیفی سخنگوی گمرک ایران اعلام کرد: کیت‌های تشخیص بیماری کووید ۱۹ که توسط متخصصان ایرانی ساخته شده است، طی دو روز گذشته به آلمان رسید.

وی بیان کرد: این محموله به همراه محموله ۲۲۰ ستی دیگری برای ترکیه در گمرک فرودگاه امام (ره)، ۱۷ اردیبهشت اظهار و مراحل قانونی آن انجام شده بود؛ به دلیل محدودیت‌های پروازی، در نهایت محموله با پرواز قطر روز پنجشنبه (۱۸ اردیبهشت) به ترکیه و روز دوشنبه (۲۲ اردیبهشت) به کشور آلمان ارسال شده است.

به گفته لطیفی، چند کشور از جمله کشورهای آفریقایی منتظر دریافت و خرید این محموله‌ها از ایران هستند اما محدودیت‌های پروازی مانعی بزرگ برای ارسال این کیت‌ها ایجاد کرده است.

چندی پیش رییس مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری گفته بود که در صورت اجازه وزارت بهداشت ما آمادگی داریم ۱۰ درصد توان تولید شرکت های دانش بیان را در زمینه محصولات مورد نیاز برای مقابله با ویروس کرونا را صادر کنیم. این فرصتی است برای شرکت ها که بازار خود را توسعه دهند، ایران هم از لحاظ تولید محصولات برای مقابله با کرونا و نیز سلامت، وضعیت مناسبی نسبت به خیلی از کشورها دارد.

کیت‌های تشخیصی ایران به آلمان و ترکیه صادر شده است 

مهدی قلعه نویی رییس مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز در خصوص ارسال کیت های تشخیصی ایران به کشورهای دیگر به خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا در خصوص ارسال کیت های دانش بنیان ایرانی به کشورهای آلمان و ترکیه گفت: هر نوع تجهیزات و وسایل مرتبط با حوزه سلامت که به کشورهای دیگر صادر می شود، ابتدا توسط آزمایشگاه های مرجع کشورهای مبدا بررسی و در صورت تایید وارد بازار آن کشورها می شود. 

وی افزود: کیت های ایرانی صادرشده به سایر کشورها هم در فاز نخست باید تایید شده و سپس وارد بازار و چرخه مصرف این کشورها شوند. کیت های تشخیصی ایرانی صادرشده به کشور آلمان و ترکیه نیز باید ابتدا تایید ذی صلاح این کشورها را بگیرد و سپس وارد بازار آنها شود.

قلعه نویی بیان کرد: ارسال کیت های تشخیصی ایرانی به خارج از کشور توسط بخش خصوصی صورت گرفته و بر اساس روابط تجاری شرکت ها و نوع تعاملاتشان با مجموعه های خصوصی خارج از کشور در حیطه وظایف خودشان انجام شده است.

رییس مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اظهار داشت: ما از بخش خصوصی کشور سپاسگزاریم که در تعاملات و روابط بین الملل توانمند هستند.

وی یادآور شد: در حال حاضر علاوه بر این کشورها ما به هشت کشور دیگر نمونه کیت‌های تشخیص کرونا را با نام ایران فرستاده ایم که تقریبا چهار کشور این کیت ها را تایید کرده اند و از هفته آینده کارهای مربوط به قرارداد و ارسال این کیت‌ها انجام خواهد شد.

شیوع ویروس کرونا در ایران همراه با سراسر دنیا، به یکباره توان شرکت های دانش بنیان و نیز رشد زیست بوم نوآوری و فناوری در کشور را به همه مسوولان و سایر کشورها نشان داد، زیست بومی که در سال های گذشته برخی بودن آن را شعار می دانستند و می گفتند که زیست بوم نوآوری کشور تنها در حد حرف است و از عمل و دستاورد در آن خبری نیست؛ حالا اما با تولید کیت های تشخیصی کرونا بیش از نیاز کشور و داشتن توان صادرات آنها به خارج از کشور این امر به خوبی نمایان شده است.