بررسی آثار زیان بار ریاست‌طلبی از منظر اسلام ؛درروز شهادت امام جعفر صادق(ع)

زیرا خداوند این شرافت را به او داده است و او تنها باید با اعمال عبادی صالح و نیت نیک خویش آن را در خود تحقق بخشد و به این کرامت نیز دست یابد. این ریاست‌خواهی واقعی با بندگی به دست می‌آید و آثار و برکات آن در آخرت خودنمایی می‌کند. از این رو در زبو آمده است:‌لیست الرئاسهًْ رئاسهًْ الملک، انما الرئاسهًْ رئاسهًْ الاخرهًْ؛ ریاست [حقیقی]،‌ ریاست حکومتی نیست،‌ بلکه ریاست [حقیقی] ریاست آخرت است. (بحارالانوار، ج 14، ص 47، حدیث 34)

ریاست طلبی بیماری است

اما ریاست‌طلبی به عنوان یک بیماری در کسانی رشد می‌کند که حقایق هستی بر ایشان پوشیده شده است و به جای محبت خدا و آخرت، گرفتار محبت دنیا و زینت‌ها و آرایه‌های دنیوی می‌شوند و به تعبیر آیه 14 سوره آل‌عمران، محبت و دلبستگی دنیا در دل آنان زینت داده می‌شود و آنان را به خود مشغول می‌سازد.

خداوند می‌فرماید: دوستی خواستنی‌ها [ی‌ گوناگون] از: زنان و پسران و اموال فراوان از زر و سیم و اسب‌های نشاندار و دام‌ها و کشتزار‌[ها] برای مردم آراسته شده، [لیکن] این جمله، مایه تمتع زندگی دنیاست، و [حال آنکه] فرجام نیکو نزد خداست.

انسان خردمند دنبال اعتباریات نمی‌رود که اولا ارزش نیست و اگر ارزش باشد دائمی نیست و تنها در محدوده دنیا برای پیشرفت امور دنیوی است نه اخروی پس انسان باید دست از این تفاخر و فخرفروشی بردارد و دنبال مقام و جاه و منصبی نرود که اعتبار دنیوی است و هیچ ارزش ماهوی و اصیل ندارد.

کسی که دنبال تفاخر و اعتباریات دنیوی می‌رود و ریاست‌‌‌خواهی و منصب‌گرایی دارد، باید بداند که آثار زیانباری را برای زندگی خود در دنیا و آخرت رقم می‌زند. از آثاری که در اسلام برای ریاست‌طلبی و منصب و مقام‌خواهی بیان شده است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. زیان پیروی و دنباله‌روی:

هر کسی دوست دارد پیشرو و پیشگام باشد و در مقام سروری قرار گیرد. البته اگر این سروری و ریاست، تکوینی باشد، خیلی خوب است؛ چون شخص لایق آن مقام است و اصولا باید در این جایگاه قرار گیرد و مسئولیت و نقش خویش را به درستی ایفا کند؛

امام علی(ع) می‌فرماید: خداوند از جاهلان پیمان نگرفت تا علم بیاموزند مگر اینکه قبل از آن از علما پیمان گرفته باشد که به آنان علم بیاموزند (امالی، شیخ مفید)؛ چون علم قبل از جهل آمده است.

اگر جاهل‌ها موظفند که از عالمان علم بیاموزند، قبل از آنها عالمان مامور به آموختن علم به آنان شده‌اند. امام خود بر اساس این وظیفه است که وارد میدان می‌شود و بر این باور است که اگر این امر تکوینی و ذاتی نبود هرگز به دنبال اعتبارات دنیوی نمی‌رفت و سروری بر امت را طلب نمی‌کرد. بویژه وقتی نامادرانی فرزند خلافت را دزدیده و حاضر شده‌اند تا آن را حتی دو نیم کنند ولی آن را برای خود نگه دارند.

بویژه وقتی نامادرانی فرزند خلافت را دزدیده و حاضر شده‌اند تا آن را حتی دو نیم کنند ولی آن را برای خود نگه دارند.

اما در ریاست‌های اعتباری چنین جایگاهی برای شخص نیست، بلکه شخص به جای آنکه از آن بهره‌مند شود همین سروری اعتباری مایه بدبختی او می‌شود و او را چنان پست می‌سازد که همواره دنباله‌رو و پیرو باشد و هرگز به آرامش نمی‌رسد.

پیوسته در تشویش و نگرانی بسر می‌برد. امام باقر(ع) در روایتی با اشاره به زیان‌های ریاست‌های اعتباری دنیوی می‌فرماید: لا تطلبن ان تکون راسا فتکون ذنبا؛ در پی ریاست مباش که دنباله‌رو می‌شوی. (الکافی، ج 2، ص 338،‌ حدیث 1) کسی که دنبال ریاست می‌رود، چنان این ریاست او را اسیر می‌کند که به جای سروری، باید پیروی کند.

اصولا این از اقتضائات دنیا است؛ زیرا شهوت حب جاه و مقام همانند هر شهوتی دیگر چون آب شوری است که هر چه بیشتر بخوری تشنه‌تر می‌شوی و چون معتاد شدی باید به جای سروری، پیروی کنی و خود را خادم و نوکر شهوت ریاست و جاه و مقام کنی و هر چه آن فرمان می‌دهد گوش کنی تا آن پست و مقام و جاه و منصب برای تو بماند.

این‌گونه است که انسان را غرق می‌کند و اجازه نمی‌دهد تا آزاد و مختار باشد و از دام بندگی به دام بردگی می‌افتد؛ در حالی که بندگی خدا کردن پیروی از یک خدایی است که او را دوست می‌دارد و همه چیز برایش فراهم آورده است.

2. هلاکت:

از آثار زیانبار سروری اعتباری و ریاست‌خواهی دنیوی هلاکت و نابودی شخص است. امام صادق(ع) در این باره می‌فرماید: از نجواهای خداوند متعال با موسی(ع) این بود که: به حال کسی که مردم از او خشنودند غبطه مخور، تا آنکه بدانی خدا هم از او خشنود است و به حال کسی که مردم فرمانش را می‌برند نیز غبطه مخور؛‌ زیرا طاعت و پیروی به ناحق مردم از او، باعث هلاکت او و پیروانش باشد (الکافی، ج 2، ص 135،‌ حدیث 21)

همچنین امام صادق(ع) می‌فرماید: از این سران ریاست‌پیشه بپرهیزید؛ زیرا به خدا سوگند که کفش‌ها در پی مردی به صدا در نیاید مگر آنکه او هلاک شود و دیگران (پیروانش) را نیز به هلاکت اندازد. (الکافی،‌ج 2،‌ ص 297، حدیث 3)

در جایی دیگر امام صادق(ع) فرموده است: من طلب الرئاسهًْ هلک؛ هر که جویای ریاست باشد، نابود شود. (الکافی، ج 2، ص 297، حدیث 2).

3. ایمان‌زدایی:

یکی از آسیب‌ها و زیان‌هایی که برای ریاست‌طلبی اعتباری در روایات بیان شده، خطر نسبت به ایمان و دین انسان است. انسان مومن همواره باید کاری کند که دین و ایمان وی حفظ شده و از دست نرود. اما عواملی موجب می‌شود که ایمان انسان از دست برود. از جمله این عوامل، ریاست‌خواهی و حب جاه و مقام است.

امام باقر(ع) می‌فرماید: مال دوستی و جاه‌طلبی، به دین مومن زودتر خسارت می‌زند تا حمله دو گرگ درنده به گله ای بی‌شبان؛ که یکی از جلوی گله حمله آورد و دیگری از پشت آن. (الکافی، ج 2، ص 315، حدیث 3)

این کسی که دنبال شرف اعتباری چون ریاست و سروری بر مردم می‌رود، دین و ایمان خویش را در اختیار گرگی گذاشته که او را خواهد درید و ایمانش را تباه می‌سازد. امام رضا(ع) پس از آنکه که نام مردی را برد و گفت: او ریاست‌طلب است- فرمود: اگر دو گرگ درنده به یک رمه بی‌شبان حمله کنند خسارتی که می‌زنند کمتر است از خسارتی که جاه‌طلبی به دین مسلمان وارد می‌کند. (الکافی، ج 2، ص 297، حدیث1)

4- عصیان:

عواملی موجب عصیان انسان نسبت به خداوند منان می‌شود، از جمله این عوامل، دوستی و محبت نسبت به مقام و ریاست است. پیامبر خدا(ص) از ریاست دوستی برحذر می‌داشت و می‌فرمود نخستین بار خداوند متعال به سبب شش خصلت در افراد عصیان و نافرمانی شد: دنیا دوستی، ریاست‌طلبی، شکم پرستی، زن بارگی، علاقه مفرط به خواب و آسایش‌طلبی. (الخصال، صدوق، ص 330، حدیث 27)

5- دوزخ:

ریاست‌‌خواهی، انسان را از انسانیت ساقط می‌کند و دین و ایمان را از میان بر می‌دارد و شرایط را برای دوزخی شدن انسان فراهم می‌آورد. از همین رو پیامبر خدا نسبت به ریاست‌‌خواهی و ریاست‌ دوستی هشدار می‌دهد و می‌فرماید: هر کس دوست داشته باشد که مردم در برابرش به تعظیم بایستند، جایگاهش در دوزخ است. (مکارم الاخلاق، ج 1، ص 66، حدیث 70)

6- آفت علم:

برای علم و علما آفاتی است که از جمله آنها ریاست دوستی است. امام علی(ع) می‌فرماید: آفهًًْْ العلماء حب الرئاسهًْ. آفت دانشمندان، ریاست‌طلبی است. (غررالحکم: 3930)

7- بدترین مردم:

امام صادق(ع) می‌فرماید: بدترین شما کسی است که دوست دارد پشت سرش راه روند، چنین کسی ناچار یا دروغ پرداز است یا سست رای. (الکافی، ج 2، ص 299، حدیث8)

8- بی‌باک:

کسی که نسبت به خداوند باکی ندارد دنبال ریاست و شرافت اعتباری دنیوی می‌رود. امام صادق(ع) می‌فرماید: حب مقام و شهرت، در دل شخص ترسان بیمناک [از خدا] نباشد. (الکافی، ج 2، ص 69، حدیث 7)

9- نفاق:

از دیگر آثار ریاست دوستی ایجاد نفاق در قلب آدمی است. حضرت پیامبر گرامی (ص) می‌فرماید: علاقه شدید به مقام و مال، نفاق را در قلب انسان می‌رویانند همان گونه که آب سبزه را می‌رویاند. (المحجهًْ البیضاء، ج 6، ص 112)

10- محرومیت از طاعت خدا:

امام صادق(ع) درباره این خطر ریاست‌طلبی می‌فرماید: هر که به ناحق جویای ریاست‌ شود، از اطاعت به حق مردم نسبت به خود محروم شود. (تحف العقول، ص 321)

11- ملعون:

ریاست‌خواه ملعون است. امام صادق(ع) می‌فرماید: ملعون من تراس ملعون من هم بها ملعون من حدث بها نفسه؛ ملعون است کسی که ریاست‌ را بخود ببندد، ملعون است کسی که به آن همت گمارد و ملعون است کسی که به فکر آن باشد؛ یعنی به ریاست فکر کند. (کافی، ج 2، باب طلب الرئاسهًْ، ص 297)

12- بستن راه اهل حق:

یکی از مهم‌ترین و بدترین زیان‌های ریاست‌طلبی بستن راه حق و اهل آن است. همین ریاست‌طلبی بود که امامان معصوم(ع) را خانه نشین کرد و مردم را از آنان محروم ساخت و موجب شد تا انسان‌ها در چنین وضعیتی قرار گیرند و بشریت به سمت تباهی برود.

در روایت است که امام صادق(ع) در تبیین حقیقت ریاست‌طلبی و آثار زیانبار آن به این نکته مهم اشاره کرده است.

در معانی الاخبار- به نقل از سفیان بن خالد- آمده است: امام صادق(ع) به من فرمود: ای‌ سفیان! از ریاست‌ بپرهیز؛ زیرا هر که جویای ریاست شد هلاک گشت. عرض کردم: فدایت شوم! پس همه ما هلاک شدیم؛ زیرا هیچ یک از ما نیست جز آنکه دوست دارد اسمش برده شود و مردم به او روی آورند و از او استفاده کنند.

حضرت فرمود: درست متوجه نشدی، بلکه ریاست‌طلبی به این معناست که کسی را غیر از حجت [خدا] علم کنی و هر چه می‌گوید تصدیق نمایی و مردم را به عقیده او فراخوانی. (معانی الاخبار، صدوق، ج 1، ص 180)

13- تفاخر:

یکی از مهم‌ترین آفاتی که ریاست‌ حق را نیز دچار بحران می‌کند تفاخر است. اینکه کسی به حق در جایی نشسته است ولی باید خیلی مواظب باشد که این ریاست او را از هستی ساقط نکند؛ زیرا برای هر کاری به ویژه کارهای مهمی چون نقش‌های مثبت و ارزشی اجتماعی آفات بسیاری است. امام علی(ع) می‌فرماید: آفهًْ الرئاسهًْ الفخر؛ آفت ریاست، فخر فروشی است. (غرر الحکم، 3950)

منبع: مشرق