مسکو در تلاش است تا در همکاری با پکن و تأکید بر مباحث اقتصادی، پرستیژ نظامی خود را نیز افزایش دهد. دو قدرت شرقی حضور و نفوذ آمریکا در منطقه را تهدیدی علیه منافع خود میدانند.
شتاب سیاست مسکو به شرق پس از الحاق کریمه در سال ۲۰۱۴ شکل گرفت. تقویت روابط روسیه با چین بهمنظور خروج از انزوایی بود که غرب بعد از اعمال تحریمها علیه مسکو به کار بست. در طول دو دهه گذشته، روابط دو کشور دارای ارزشهای استراتژیک ماندگار شده است، بهطوریکه پکن هم انگیزههای جدی برای تقویت روابط بیشتر با مسکو تحت عنوان همکاریهای اقتصادی، نظامی و دیپلماتیک دارد.
نگاهی گذرا به روابط روسیه و چین
اتحاد جماهیر شــوروی و چین در اواخر دوران جنگ سرد و از زمان «میخاییل گورباچف»، روند تعامل را مجددا آغاز کردند. دو کشــور تلاش کردند مشکلات بهجای مانده از جنگ سرد را حل و فصل کرده و نوعی اعتماد متقابل را به وجود آورند. روابط پکن و مسکو در دوران پساجنگ سرد در مراحل تعامل و تفاهم، متأثر از میراث رابطه شــوروی و چین بوده است.
شوروی از زمان بنیانگذاری حزب کمونیست چین در سال ۱۹۲۱ تا دهه اول پس از پیروزی انقلاب اکتبر ۱۹۴۹، نقش پراهمیتی در سیاست داخلی و خارجی چین داشت؛ بهگونهای که اولین پیمان ائتلاف چین کمونیست در دوران جنگ سرد بلافاصله پس از پیروزی انقلاب ۱۹۴۹ میان «مائو» و «استالین» منعقد شد. شوروی در دهه اول پس از انقلاب چین در ســاماندهی اقتصاد و ارتش این کشــور نقش تعیینکنندهای ایفا کرد.
پس از جنگ ســرد مراحل تعامل و تفاهم در روابط دو کشــور بهسرعت طی شد و آنان در فضای پســاجنگ ســرد و از میانه دهه ۱۹۹۰، قدم در مســیر همکاری استراتژیک گذاشتند.
این همکاریها از حوزه تجارت و انرژی تا مبادلات تسلیحاتی و همکاریهای چندجانبه در پهنه بینالمللی را دربر میگیرد. عزم و اراده رهبران دو کشور برای گسترش روابط، نقش مهمی در بســط همکاری آنان داشــته است. از زمان دیدار «بوریس یلتسین» از چین در ســال ۱۹۹۲، رهبران دو کشور دیدارهای منظم سالانهای از پایتختهای یکدیگر به عملآوردهاند.
اگرچه در طول دهه ۱۹۹۰ حجم مبادلات تجاری دو کشــور کم بوده است، اما روابط نظامی در طول این دهه بهسرعت توسعه یافت. در سال ۱۹۹۲ چین ۸/۱ میلیارد دلار تســلیحات از روســیه خریداری کرد. علاوه بر این، متخصصین روسی در امر آموزش همتایان چینی خود و نیز توســعه تکنولوژیهای جدید نظامی وارد فرایند همکاری با این کشور شدند.
دو کشــور در حوزه چندجانبه، در ســال ۱۹۹۶ «گروه شــانگهای ۵» را با مشــارکت قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان تشکیل دادند؛ گروهی که پایهای برای تشکیل «سازمان همکاری شــانگهای» شد. در همین سال یلتسین پیشنهاد مشارکت استراتژیک میان دو کشــور را مطرح ســاخت که با استقبال مقامات چینی مواجه شد و بهتدریج چارچوب موجود روابط دو کشــور را شــکل داد. با شکلگیری تفاهم اولیه میان دو کشــور و تعامل آنان، همکاری گستردهای بین دو کشور شکل گرفت. با به قدرت رسیدن «ولادیمیر پوتین» گســترش روابط با چین تقویت شد.
کارشناسان روابط بینالملل بر این باورند که مشارکت استراتژیک چین و روسیه، حوزه سیاسی، اقتصادی و نظامی را دربرمی گیرد و روابط فیمابین در سطح مطلوب بین دو کشور در جریان است. مهمترین مسأله درزمینهٔ همکاریهای فیمابین در حوزه انرژی، خطوط لوله انتقال نفت و گاز روســیه به چین است.
این خط لوله اهمیت استراتژیکی برای چین دارد. در زمینهٔ گاز نیز شــرکت گاز پروم برای ســاخت دو خط لوله گاز از روسیه به چین یادداشت تفاهمی به امضاء رساند. این موضوع درزمینهٔ انرژی، کمک شایانی بــه امنیت اقتصادی طرفین میکند.در حوزه نظامی روابط دوجانبه روسیه و چین رو به گسترش است. چین مهمترین خریدار تسلیحات روســیه است و نقش مهمی را در تداوم فعالیت مجتمعهای نظامی این کشور ایفا میکند.
تحریم تسلیحاتی که از ۱۹۸۹ تاکنون از جانب غرب بر پکن تحمیلشده و نیاز چین به افزایش سریع قدرت نظامی، اهمیت این تبادلات را بیشتر کرده اســت.
حضور آمریکا در منطقه؛ تهدید مشترک مسکو و پکن
چین و روســیه در «ســین کیانگ» و «چچن» با تهدید تجزیهطلبی و افراطگرایی مواجهاند. آنها شــیوع افراطگرایی و تروریســم در منطقه آســیای مرکزی را بههیچوجه برنمیتابند. علاوه بر این، دو کشور حضور و نفــوذ ایالاتمتحده در منطقه را تهدیدی علیه منافع خود میدانند.
اعلامیه پایانی اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در سال ۲۰۰۵ که در آن بر تعیین جدول زمانی برای خروج نیروهای آمریکایی از منطقه تأکید شــده، نشاندهنده سیاست مشترک دو کشور علیه آمریکا در منطقه بود.
آسیای مرکزی بخشی از خارج نزدیک روسیه است و عمق استراتژیک چین محسوب میشود، بنابراین، طبیعی است که این دو به حضور و نفوذ ایالاتمتحده در این منطقه حساس باشــند. حضــور و نفوذ دیپلماتیک آمریکا در آسیای مرکزی برای دو کشــور نگرانکننده اســت، زیرا واشنگتن بــا همراهی برخی قدرتهای غربی تلاش میکند ســامان سیاسی کشــورهای این منطقه را تغییر دهد و به سمت سیستمهای دموکراتیک وهم گرا با غرب ســوق دهد، امری که در انقلابهای رنگی خود را نشــان داد.
این در حالی اســت که یکی از اولویتهای چین و روســیه در آسیای مرکزی، حفظ سیستمهای سیاسی موجود است، سیستمهایی که با این دو کشور همراهی نشان میدهند. نماد این همراهی، سازمان همکاری شانگهای است که در آن کشورهای مهم آسیای مرکزی حضور دارند. ســازمان همکاری شــانگهای بهگونهای اهداف منطقهای چین و روسیه را دنبال میکند و ابزاری برای پیشــبرد منافع آنها در منطقه اســت.
این سازمان مهمترین نهاد همکاری و مشارکت استراتژیک دو کشور است. دو کشور تداوم نظم هژمونی موجود را تهدیدی علیه منافع خود میدانند و در جهت سوق دادن آن بهسوی نظام چندقطبی شدن تلاش میکنند.
مبادلات تجاری روسیه و چین
حجم مبادلات تجاری روسیه و چین در سالهای اخیر در حال رشد بوده است. همکاریهای دو کشور در زمینههای پروژههای تولید هواپیما و هلیکوپتر، اکتشافات فضایی، بیوتکنولوژی، داروسازی و سایر صنایع با تکنولوژی پیشرفته است. بر اساس آمار اداره مرکزی گمرک چین، در پایان سال ۲۰۱۹، میزان مبادلات تجاری بین این کشور با فدراسیون روسیه ۳.۴ درصد افزایشیافته و به رقم ۱۱۰.۷۵ میلیارد دلار رسید که یک رکورد در طول تاریخ روابط تجاری دوجانبه است.
بر اساس این اطلاعات، صادرات چین به روسیه ۳.۶ درصد رشد کرده و تقریباً ۴۹.۷ میلیارد دلار بوده است. واردات کالاها و خدمات روسی به چین نیز ۶۱.۰۵ میلیارد دلار بوده که نسبت به سال قبل از آن ۳.۲ درصد افزایش نشان داده است. در ماه ژوئن سال ۲۰۱۹، روسیه و چین توافقنامهای بین دولتی درباره تسویهحسابهای مالی بین کشور بر اساس ارزهای ملی – روبل و یوان امضاء کردند.
بدین ترتیب این دو کشور تسویهحسابهای مالی خود بر اساس ارز بینالمللی دلار را کنار گذاشتند و تعامل بین بانکهای روسی و چینی را آسانتر کردند. در ماه مارس ۲۰۱۹، اداره مرکزی گمرک چین گزارش داده بود که طی ماههای ژانویه تا فوریه مبادلات بازرگانی بین روسیه و چین ۱.۷ درصد رشد داشت. این مبلغ ۱۶ میلیارد دلار بود، درحالیکه ۶.۸۳ میلیارد دلار آن فقط مربوط به ماه فوریه میشد.
در پایان سال ۲۰۱۸، مسکو و پکن مبادلات بازرگانی خود را با رشدی معادل ۲۷.۱ درصد افزایش داده و به رقم ۱۰۷ میلیارد دلار رساندند. این رقم برای اولین بار حاصلشده بود. سپس حجم صادرات سالانه از چین به روسیه ۱۲ درصد افزایش یافت و به بیش از ۴۷.۹۷ میلیارد دلار رسید که سهم واردات کالاهای روسی- ۴۲.۷ درصد و رقم ۵۹.۰۸ میلیارد دلار بود.
از آن زمان به بعد، روسیه جایگاه نخست را در میان شرکای چین به خود اختصاص داد. در شرایط فعلی مسکو و پکن روابط و همکاری گستردهای در حوزههای متعدد باهم دارند و روسیه سعی میکند از طریق مبادلات اقتصادی با چین بنیه نظامی و پرستیژ بینالمللی خود را تقویت کند.
