محمدرضا شجریان استاد آواز ایران که نامش به دلیل اجراهای متعدد از «مرغ سحر» با این تصنیف در یادها ابدی شد، آرام گرفت و شعله دیگری از پیکره اساتید آواز موسیقی ایران خاموش شد.
محمد رضا شجریان که پس از سال‌ها مبارزه با سرطان امروز پنجشنبه درگذشت؛ حلقه‌ای از زنجیره گرانسنگ استادان موسیقی و آواز اصیل و سنتی بود که نامش در کنار اساتیدی؛ نظیر عبدالله دوامی، اسماعیل مهرتاش و حسین طاهرزاده در تاریخ موسیقی ایران قرار گرفت؛ نامی که تا سال‌ها ظهور جانشینی برای او غیرممکن به نظر می‌رسد.
محمدرضا شجریان (زادهٔ اول مهر ۱۳۱۹ در مشهد) موسیقی‌دان، آهنگساز، خواننده و خوشنویس ایران زمین و نامزد ۲ جایزه گرمی بود که توسط سایت انجمن آسیا به‌عنوان پرآوازه‌ترین هنرمند موسیقی اصیل ایرانی معرفی شد. همچنین روزنامهٔ ونکوورسان او را یکی از مهم‌ترین هنرمندان موسیقی در سال ۲۰۱۰ و یکی از ۵۰ صدای برتر جهان معرفی کرده بود.
شجریان در طول فعالیت هنری خود موفق به تولید حدود ۶۰ آلبوم موسیقی، خوانندگی در تیتراژ فیلم‌هایی چون دلشدگان، ابجد و زمستان، و اجرای بیش از ده‌ها کنسرت داخلی و بین المللی شده است.
آنچه او را بی‌بدیل کرد
اما آنچه از این هنرمند، چهره‌ای بی‌بدیل در موسیقی ایران و جهان ساخت را خارج از حواشی سال‌های اخیر و چگونگی زیست هنری او جست؛ او هنرمندی بود که صدای خوش، حنجره توانمند و توان بالای آوزی در خانواده اش موروثی است. برادران او و فرزندانش همگی از این نعمت خدادای برخوردار هستند. او تسلط زیادی بر دستگاه‌ها و ردیف‌های متنوع موسیقی داشت و روایت‌های مختلف ردیف‌های آوازی اساتید بزرگ موسیقی و قدما را به خوبی می‌شناخت و برآنها مسلط بود. محمدرضا شجریان خواننده‌ای بود که وسعت صدایی معادل ۲ اکتاو یا چهاردانگ داشت و برخی آثار او گواهی می‌دهند این وسعت صدا بیشتر از دو اکتاو هم بوده است.
خسرو آواز ایران، از معدود هنرمندان موسیقی ایران در عرصه آواز بود که شناخت عمیقی از ادبیات کلاسیک و معاصر داشت. وی همچنین از خلاقیت بی‌نظیری در تطبیق آنی دستگاه‌های موسیقی و شعر برخوردار بود؛ به گونه‌ای که به‌خوبی می‌توانست در لحظه برای دستگاهی خاص شعری مناسب انتخاب کند یا قادر بود در مواجهه با اشعار مختلف بهترین دستگاه و حتی ارکستراسیون را برگزیند.
از دیگر توانمندی‌های او می‌توان به خلاقیتش در انتخاب آواز برای محافل گوناگون اشاره کرد. پشتوانه قوی تکنیکی او و شناخت کاملش از شرایط اجتماعی و درک و تسلط مثال‌زدنی او از ادبیات و واژگان زبان فارسی همه و همه باعث شدند او به خوبی این توانمندی‌ها را تلفیق کند. وی با استفاده از این توانایی و با برخورداری از ذهن زیبایی‌پرداز، خلاقیت و بهره‌گیری از قدرت آوازی عملکردی موفق ارائه داد.
شجریان وسواس زیادی در انتخاب اشعار و صدای سازها و انتخاب دستگاه‌ها و ردیف‌ها داشت که این وسواس در همدوره‌های او نظیر مرحوم محمدرضا لطفی، مرحوم پرویز مشکاتیان و حسین علیزاده نیز مشهود بوده است.
شجریان خواننده‌ای بود که حال و هوای شعر را به‌خوبی درمی‌یافت و می‌توانست متناسب با حس و حال شعر دستگاه موسیقی مناسب آن را انتخاب کند. دقت او در خوانش صحیح کلمات منحصر به‌فرد بود و هرگز دیده نشده که او در آثارش خوانش صحیح را قربانی تکنیک بی‌بدیل خود در آواز کند.
ذهن پویا و خلاق این هنرمند در خلق و تولید حد و مرز نمی‌شناخت. او با توجه معیارها و انتظاراتش از موسیقی اقدام به ابداع سازهای مختلفی کرد که البته منتقدان و طرفداران بسیاری داشت.
شجریان فرزند زمانه خود بود
شهرام صارمی آهنگساز و مدرس و نوازنده کمانچه در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا در باره آنچه از شجریان اسطوره‌ای بی‌تکرار در موسیقی ساخت گفت: شجریان فرزند زمانه خود بود. او و بسیاری از هم‌نسلانش بهترین بهره را از شرایط پیرامون خود و اساتید خود نظیر عبدالله دوامی، حسین مهرتاش و طاهرزاده برده و متناسب با شرایط هنری زمان بهترین و بیشترین تجربه‌ها را از اساتید بزرگ موسیقی زمان کسب کرد.
او هنرمندی بود که در دوران زیست هنری خود به موسیقی اکتفا نکرد. درجه ممتاز خوشنویسی داشت. توانایی در ابداع و ساخت سازهای موسیقی، شناخت اشعار فارسی کلاسیک و معاصر با درک و تسلط مثال زدنی بر احوال شعرا و زمان سرایش شعر داشت.
وی افزود: برای او هرگز ادبیات و شعر قسمتی در موسیقی نبود؛ بلکه ادبیات ایران را با تمام وجود درک و آنرا در ذهن زیبایی‌پرداز خود به‌خوبی تجزیه‌تحلیل کرده و در کنار شناخت کافی از موسیقی ایرانی آثاری خلق کرد که باعث شد او نه به عنوان یک خواننده که به عنوان هنرمندی مولف در تاریخ موسیقی ایران ماندگار باشد.
هنرمندی جامع خصوصیات موسیقیدانان ایرانی
مزدا انصاری نوازنده پیانو و آهنگساز در باره شجریان به خبرنگار موسیقی ایرنا گفت: استاد شجریان هنرمندی بود که تمام خصوصیات موسیقیدانان ایرانی را یکجا در خود داشت. او مدرسی توانمند، خواننده ای بی‌بدیل و آگاه به موسیقی و زمانه و دارای قدرت آوازی بی‌بدیلی بود.
شجریان هنرمندی است که نم‌یتوان او را از مسیر موسیقی اساتید خود جدا دانست. او آنچه را در موسیقی قدما بود، به خوبی آموخته بود و در زمان خود هنرمندی بی بدیل بود. پشتوانه‌ای که از شجریان هنرمندی ساخت که نظیرش در دهه ها قبل دیده نشده و بعید است جانشینی در آینده موسیقی ایران داشته باشد.
مشهورترین خواننده مشرق زمین، عالیم قاسیمف ملقب به بلبل شرق تبحر و توانمندی‌های آوازی محمدرضا شجریان را ستوده است. حکیم لودین یکی مشهورترین نوازنده سازهای پرکاسیو جهان که اصالتا افغانی اما تبعه آلمان است، در گفتگوی خود با خبرنگار موسیقی ایرانا از محمدرضا شجریان با عنوان یکی از هنرمندان بدون جایگزین موسیقی ایران یاد کرده است.
محمدرضا شجریان امروز پنجشنبه بعد از سال‌ها مبارزه با بیماری سرطان درگذشت.
