گویا کرونا تماماً مصیبت نبوده و شناخت افراد با ملیت‌های مختلف را از هم بیشتر کرده و می‌توان انتظار داشت به‌تدریج آثار آن در تجارت کشورها مشاهده شود. آن‌طور که مجیدرضا حریری می‌گوید، اکنون بین مردم دو کشور ایران و چین شناخت‌هایی پیدا شده که می‌توان از آن برای گسترش تجارت استفاده کرد؛ زیرا روابط اقتصادی هنگامی پایدار است که با روابط بین مردم دو کشور همراه شود.
کرونا که آمد، خیلی‌هایمان خانه‌نشین شدیم. چین که تا کنون به‌عنوان مبدأ بیماری شناخته شده، بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی‌اش را متوقف کرد. با عنایت به نقش چین در اقتصاد جهانی، قابل انتظار بود که آثار این اتفاق در کشورهای دیگر نیز نمود پیدا کند. همان‌طور که رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین می‌گوید: چین کارخانه دنیاست و اگر در نقاط دیگر دنیا مصرف به حالت عادی بازنگردد، چین هم نمی‌تواند با تمام ظرفیت خود تولید کند.
کرونا دامن تجارت خارجی کشورهای مختلف را گرفت و مبادلات ایران و چین نیز از این آسیب مستثنا نبود. مجیدرضا حریری در این رابطه اظهار می‌کند: در چهار ماهه نخست سال ۲۰۲۰، مجموع مبادلات ما با چین حدود ۴۱ درصد افت کرد. به‌طور جزئی‌تر، صادرات ما به چین بیش از ۵۰ درصد کاهش یافت و واردات ما از چین حدود چهار تا پنج درصد رشد کرد. علتش این است که ارزش نفت و ۵۰ درصد صادرات غیرنفتی ما کاهش یافته و فروش آن نیز به علت کاهش تقاضا، کم شده است.
وی در رابطه با ترکیب کالاهایی که دو کشور به یکدیگر صادر می‌کنند نیز نکات قابل تأملی را می‌گوید که با کلیشه‌های ذهنی اغلب ما همخوانی ندارد: ما عمدتاً کالای مصرفی به چین صادر نمی‌کنیم و چنین کالاهایی را هم از چین وارد نمی‌کنیم. اینکه می‌گویند بازار پر از کالای چینی است، بخشی از آن شایعه و بخشی هم مربوط به کالاهای قاچاق است. کالاهای چینی که از مبادی رسمی کشور وارد می‌شوند، عمدتاً مصرفی نیستند.
در ادامه مشروح گفت‌وگوی ایرناپلاس با این چهره شناخته شده حوزه بازرگانی را می‌خوانید.
شیوع بیماری کرونا سال گذشته از چین آغاز شد. در این چند ماه حجم تجارت ما با چین چقدر از این مسئله متأثر شده است؟
ویروس کووید ۱۹ در چین کشف و نام‌گذاری شد و ژنوم آن نوشته شد و به همه جای دنیا ارسال شد تا بتوانند واکسن آن را بسازند. مسئله به‌طور جدی از ژانویه ۲۰۲۰ مطرح شد.
از ابتدا تا اواسط ژانویه منتظر عید چینی‌ها بودیم. در دنیا حدود ۳۰ درصد از تجارت بین‌المللی تحت تأثیر قرار گرفته است. با این حال، اثر آن بر ارزش تجارت ما با چین معادل بیش از ۳۰ درصد کاهش بوده است. نوع صادرات ما به همه جای دنیا این‌گونه است که بیش از ۵۰ درصد شامل کالاهایی است که پایه قیمتی خود را از نفت می‌گیرد، مانند پتروشیمی‌ها و فراورده‌های نفتی.
قیمت این کالاها در سه‌ماهه نخست سال به‌شدت کاهش یافت و به یک‌چهارم رسید. بر اثر این مسئله، در چهار ماهه نخست سال ۲۰۲۰ مجموع مبادلات ما با چین حدود ۴۱ درصد افت کرد. به‌طور جزئی‌تر، ارزش صادرات ما به چین بیش از ۵۰ درصد کاهش یافت و واردات ما از چین حدود چهار تا پنج درصد رشد کرد.
علتش این است که ارزش نفت و ۵۰ درصد صادرات غیرنفتی ما کاهش یافته و فروش آن نیز به علت کاهش تقاضا، کم شده است. افزون بر این، حدود یک‌چهارم دیگر از صادرات غیرنفتی ما نیز مربوط به کامودیتی‌ها یا مواد خام اولیه است که قیمت این محصولات نیز به‌شدت افت کرده و تقاضای آن کاهش یافته است.
صادرات ما به چین بیش از ۵۰ درصد کاهش یافت و واردات ما از چین حدود چهار تا پنج درصد رشد کرد. علتش این است که ارزش نفت و ۵۰ درصد صادرات غیرنفتی ما کاهش یافته و فروش آن نیز به علت کاهش تقاضا، کم شده است.
در حوزه نفت هم با جنگ قیمتی نفت مواجه بودیم که بعدها به شیوع بیماری کووید ۱۹ متصل شد و همچنین تحریم‌ها علیه ایران که از پاییز سال ۲۰۱۹ وارد فازی شد که آمریکا می‌خواست با استفاده از آن صادرات نفت ما را به صفر برساند.
اکنون صادرات نفت ما تقریباً ۱۰ درصد چیزی است که پیش از این انجام می‌شده است. در شرایطی که قیمت هر بشکه نفت بین ۶۰ تا ۷۰ دلار بود، برای اینکه مشتریان را ترغیب کنیم نفت ما را خریداری کنند، ۱۵ درصد تخفیف را یا روی قیمت نفت یا روی نحوه پرداخت ارائه می‌دادیم که این خود عدد قابل توجهی بود. اکنون نمی‌توان برای نفت بشکه‌ای ۲۵ دلار چنین تخفیفی ارائه داد، زیرا دیگر جذابیتی ندارد. خریدار دیگر برای یک تخفیف سه تا چهار دلاری روی هر بشکه، ریسک خرید نفت از ما را نمی‌پذیرد، در حالی که پیش از این تخفیف ما معادل ۱۵ دلار در هر بشکه بود.
اکنون تقریباً هر چه نفت می‌فروشیم به‌طور عمده خریدار آن چین است، منتها قیمت نفت نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۹ کاهش یافته است. ارزش صادرات ما به چین هم در ارتباط با نفت و هم درباره مس، سنگ آهن و… با کاهش ارزش مواجه شده است.
سهم چین از کل تجارت خارجی ایران افزایش یافته
رشد واردات از چین نیز به این علت بوده که مبادی وارداتی کشور روز به روز محدودتر می‌شود. سال ۲۰۱۴ مجموع مبادلات ایران با چین ۵۲ میلیارد دلار بوده، در حالی که سال ۲۰۱۹ به ۲۲ میلیارد دلار رسیده است.
با این حال آن ۵۲ میلیارد دلار تنها ۲۰ درصد از مبادلات ما با جهان بوده، اما ۲۲ میلیارد دلار سال ۲۰۱۹ تقریباً ۳۰ درصد کل مبادلات ما با جهان را شامل می‌شود. این یعنی سهم ما از کیک جهانی تجارت روز به روز کاهش می‌یابد و تعداد شرکای تجاری ما نیز محدود می‌شود. در نتیجه نسبت تجارت ما با چین از کل تجارت خارجی‌مان افزایش یافته، هر چند حجم کل تجارتمان کاهش یافته است.
اکنون که قیمت نفت به بیش از ۴۰ دلار رسیده، قیمت محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی نیز افزایش می‌یابد. از سوی دیگر تقاضا در چین برای انرژی و مواد اولیه دارد به حالت عادی برمی‌گردد. چشم‌انداز فعلی حاکی از بهبود یافتن وضعیت مبادلات نسبت به چهار ماه نخست سال میلادی جاری است.
با این حال، این وضعیت نیز پایدار نبوده و مشخص نیست تا پاییز چه اتفاقی رخ می‌دهد. اگر شرایط کرونایی برطرف شود، مبادلات ما با چین به‌مراتب بیش از چیزی است که امروز انجام می‌شود.
آیا شیوع کرونا رویکرد ما در تجارت با چین را تغییر داده، مثلاً آیا مبادله بخشی از محصولات تقویت شده؟
کرونا در عین حال که به تجارت خارجی در سطح جهان ضربه زد، اما دریچه جدیدی را بین ایران و چین باز کرد. تا سال گذشته ارتباط ما با چین، معطوف به ارتباط سیاسی و تجاری بود. با این حال، مردم ایران و چین از یکدیگر شناخت نداشتند و علایق مشترک یکدیگر را نمی‌دانستند. نقص روابط ما با چین این بود که بین مردم ایران و چین ارتباط زیادی وجود نداشت. هر چند در سال‌های اخیر وضعیت بهتر شده بود و مثلاً تعداد دانشجویان حاضر از هر کشور در طرف دیگر به‌شدت افزایش یافته بود، اما این زمینه‌چینی هنوز جواب نداده بود و دو ملت آن‌طور که باید با یکدیگر ارتباط برقرار نکرده بودند. سفیر جدید چین در ایران هم از این جهت فرد فعال‌تری است و با اقشار مختلف ارتباط دارد.
دانشجوی ایرانی به کادر درمانی در ووهان قهوه می‌داد
هنگامی که کرونا در چین گسترش یافت، ایرانیان اعم از فعالان شبکه‌های مجازی، هنرمندان و همچنین دانشجویان ایرانی مقیم چین شروع به ابراز همدردی با مردم چین کردند. در شرایطی که امکانات گسترده‌ای هم در اختیار نداشتیم، دو میلیون ماسک به چین فرستادیم. یکی از دانشجویان ایرانی در ووهان ماند و به کادر درمانی قهوه می‌داد. همچنین دولت و وزیر امور خارجه کتباً از دولت و ملت چین حمایت کردند و این اقدامات اثر خیلی مثبتی بر فضای چین داشت.
کمک‌های چین در اوج شیوع کرونا در ایران
به فاصله کمتر از یک ماه ورق برگشت و ایران و ایتالیا تبدیل به کشورهایی شدند که کرونا در آنها شیوع گسترده‌ای پیدا کرد. چینی‌ها در این برهه سنگ تمام گذاشتند و چندین برابر اقدامات ما را جبران کردند و مثلاً بیش از ۲۰ میلیون ماسک برای ما فرستادند.
جک ما، بنیان‌گذار علی‌بابا کمک غیرنقدی به ارزش دو میلیون دلار تحویل داد، مردم چین کمک نقدی کردند، یک دستگاه زباله‌ساز عفونی به ارزش بیش از یک میلیون یورو برایمان فرستادند و… . مجموع چیزی که چینی‌ها در دوماهه نخست به ایران فرستادند، معادل مجموع کمکشان به تمام کشورهای دیگر بود.
بین مردم دو کشور شناخت‌هایی پیدا شده که می‌توان از این زمینه نیز استفاده کرد. روابط اقتصادی هنگامی پایدار است که با روابط بین مردم دو کشور همراه شود.
اکنون بین مردم دو کشور شناخت‌هایی پیدا شده که می‌توان از این زمینه نیز استفاده کرد. روابط اقتصادی هنگامی پایدار است که با روابط بین مردم دو کشور همراه شود. این چیزی است که از قرن‌های گذشته تا کنون تجربه کرده‌ایم. مثلاً جاده ابریشم ارتباط مردم با مردم بود، نه دولت‌ها. اینکه در نقاط غربی چین، مسلمان زیاد می‌بینید، ناشی از مراوده تجار ایرانی است که دین اسلام را نیز با خود برده‌اند.
سابقه تجارت ما با چین به عهد صفویه باز می‌گردد؟
نخستین روابط ما مربوط به زمان اشکانیان است. منتها پیش از صفویه و از زمان آن حکومت به این سو، به‌شدت گسترده می‌شود. در نقاط غربی چین اشعار شاعران ایرانی در کتیبه‌هایی به چشم می‌خورد که در مساجد به کار رفته است. این نشان از یک رابطه فرهنگی بین مردم دو کشور داشته که منتج به ایجاد جاده ابریشم می‌شود. امیدوارم بعد از اتمام همه‌گیری کرونا، از این ظرفیت ارتباط مردمی استفاده کنیم و بیش از پیش با چینی‌ها در ارتباط باشیم.
به شرایط فعلی و بحث کرونا بازگردیم. یک سری پروتکل بهداشتی وجود دارد که برخی از آنها مربوط به WCO (سازمان جهانی گمرک) است و برخی از آنها به‌صورت دوجانبه بین کشورها تعریف می‌شود. چنین پروتکل‌های بهداشتی چقدر مؤثر بوده و توانسته رابطه تجاری ما با چین را از گزند کرونا حفظ کند؟
مبادلات ما با چین کمتر شامل اقلامی است که مشتری نهایی مصرف کند. در نتیجه این پروتکل‌ها خیلی در آن دخیل نیست. عموماً به چینی‌ها مواد اولیه می‌فروشیم و از آنها قطعات منفصله، ماشین‌آلات و تجهیزات وارد می‌کنیم. پروتکل‌هایی که اشاره کردید بیشتر برای بازارهایی مانند عراق کاربرد دارد که لبنیات، شیرینی و شکلات به آنها صادر می‌کنیم.
پس کاهش ۵۰ درصدی صادرات ما به چین، کاملاً ناشی از کاهش تقاضا بوده است؟
بله، کارخانجات چین تعطیل بود. اکنون که کارخانه‌های چین راه افتاده، باز هم این خطر احساس می‌شود، زیرا چین کارخانه دنیاست و اگر در نقاط دیگر دنیا مصرف به حالت عادی بازنگردد، چین هم نمی‌تواند با تمام ظرفیت خود تولید کند.
عمدتاً کالای مصرفی به چین صادر نمی‌کنیم و چنین کالاهایی را هم از چین وارد نمی‌کنیم. اینکه می‌گویند بازار پر از کالای چینی است، بخشی از آن، شایعه و بخشی هم مربوط به کالاهای قاچاق است. کالاهای چینی که از مبادی رسمی کشور وارد می‌شوند، عمدتاً مصرفی نیستند.
روابط بین تجار ایرانی و چینی چقدر سازمان یافته است؟ از این جهت که پروازهای خارجی متوقف شد، آیا شبکه ارتباطی ساختارمندی مثلاً به‌واسطه اتاق مشترک ایران و چین وجود داشت که بتواند ارتباط بین بازرگانان را در این شرایط حفظ کند؟
هنگامی که کار انجام نمی‌شود، این مسئله اهمیت زیادی ندارد. اکنون کاری انجام نمی‌شود، با این همه مذاکرات در حال انجام است برای اینکه بتوانیم پروازهای مسافری با چین را برقرار کنیم. مانند تمام کشورهای دنیا، ویزاهای ورود به چین هم لغو شده، اما اکنون مقدمات حضور ایرانی‌ها در چین برای موارد اضطراری فراهم شده و پروتکل‌های آن تعریف شده است.
ابتدا وضعیت به‌صورتی بود که هر خارجی در ابتدای ورود به چین باید ۱۴ روز قرنطینه می‌شد، اما اکنون با یک سری تست‌های پزشکی این مدت به سه روز کاهش پیدا کرده است. با این همه، فعلاً در چین نمایشگاه، سمینار و کنفرانسی برگزار نمی‌شود و همه به‌صورت آنلاین برگزار می‌شود. ارتباطات آنلاین نیز بین ما برقرار است و مذاکراتمان به‌صورت غیرحضوری در حال انجام است. امیدواریم بتوانیم از شهریور سال جاری رفت‌وآمدها را برقرار کنیم و نمایشگاه‌های چین نیز مجدداً برگزار شود و بتوانیم هیئت‌های چینی را نیز به ایران دعوت کنیم.
